Amecomi

“American Comics”in kısaltmasıdır. Bu deyim, batı kaynaklı,20-40 sayfalık kitapçık şeklindeki çizgi romanlarını ve genelde onlarla ilişkilendirilen görsel özellikleri tanımlamak için kullanılır. “Manga” sözcüğü ise batı kaynaklı yapıtları tanımlamak için hiç kullanılmaz.

Superman, Spiderman ve Peanuts gibi klasik amecomi’ler Japonya’da da iyi tanınırlar. Peanuts'un Japonca baskıları 100 cildi geçmiştir. X-Men ve Ghost Rider ın bazı bölümleri Shougakakan Productions ve Take Shobou tarafından Japonca'ya çevrilmiş, ayrıca X-Men kahramanlarının yer aldığı mangalar da basılmıştır. Marshal Law gibi az bilinen bazı amecomi’lerin İngilizce baskıları da küçük bir kesim tarafından takip edilmektedir.

Her ne kadar bazı başlıklar bilinse de amecomi küçük çaplı bir merak olarak görülmektedir. Manga ve Amerikan çizgi roman dünyaları zaten yıllardır ayrı olmuşlardır. Japon okurlar amecomi'yi genelde çirkin, sığ ve manga'ya göre okuması zor bulurlar. Amecomi ile tanışık olan manga çizerlerinin sayısı çok azdır.

Sayısı bir elin parmaklarını geçmeyecek bu istisnalardan birisi, tanınmış ünlü eleştirmen ve amecomi uzmanı Ono Kosei'dir. Japonya’daki birçok amecomi severi gibi, çocukken 2.Dünya Savaşı sonrası Amerikan işgal güçlerinin arkada bıraktığı çizgi romanları okuyarak amecomi ile tanışmıştır. Fritz the Cat, The Fantastic Four, Mighty Thor, Incredible Hulk, Spider-man, Doonesbury, ve Maus gibi yapıtların çevirisini yapmıştır. Bunun gibi çeviriler Japonya'da az sayıda okuyucunun ilgisini çekmiştir. Ono, okurların mangadaki akıcı anlatıma alışık oldukları için amecomi’yi okunmaz bulduklarını düşünmektedir.

Anime

Animasyon. "anime" sözcüğü, -manga değil-, artık her türlü cel bazlı animasyon türünü tanımlamak için kullanılmaktadır (80’lerden önce “TV manga” ya da "manga eiga" terimleri de kullanılıyordu). Neredeyse bütün anime’lerin kaynağı manga ve az da olsa romanlar olmuştur. Çoğu anime, kaynak olan manga üzerine biraz bilgisi olan izleyicilere göre yapılır. Kahramalar ve öykü bakımlarından ise asıl manga’ya bağlı kalmazlar.

Asistan

(İng. Assistant’tan) Başarılı manga-ka lar genellikle mangaların üretiminde birkaç yardımcıyla birlikte çalışırlar. Bu yardımcılar skeç yapma, mürekkepleme, kesme - yapıştırma, konuşmaları bilgisayara geçirme, fotoğraf çekme, araştırma yapma gibi işlerin yanı sıra screentone ve ses efektlerinden de sorumludurlar.

Yardımcı adaylarından önce kendi mangalarının bir örneği istenir. Yardımcılar, Japon geleneğindeki usta - çırak ilişkisine benzer bir ortamda ustalarının becerilerini kazanmaya çalışırlar. Ustayla geçirdikleri dönemden sonra bu yardımcıların çoğu, kendi mangalarını yaparlar. Çizimleri genelde ustalarınınkilerine benzer. Görsel stilleri benzeyen yardımcıların bir araya gelip bir stüdyo oluşturdukları da olur. Bu durum, çıraklıktan çok danışmanlığı andırmaktadır.

Bukyou (wuxia)

Kabaca "onurlu, cesur şövalye" ya da " kılıçlı gezgin savaşçı" olarak çevrilebilen bu Çince sözcük, maceracı, dövüş sanatları ile ilgili bir edebiyat akımını tanımlar. Japonya'da wuxia akımı az bilinir. Dolaylı olarak bazı Çin klasikleri aracılığı tanınmıştır. (Japon Okazaki Yumi yakın zamanda ünlü yazar Jin yon-"Kin you"- nun yapıtlarını çevirmeye başlamıştır). Ama Tayvan ve Hong Kong'da yerel manga ve çizgi roman endüstrisi wuxia edebiyatı tarafından ateşlenmiştir. Her hafta en az 20 kadar wuxia'dan ilham almış manga yapıt, 40 sayfalık çizgi roman şeklinde muhteşem renkli kapaklarla basılmaktadır. Wuxia eserleri genelde düşük nitelikli olsalar da bu pazardaki çekişme kıyasıyadır. Bir dönem Jademan Comics çok satan wuxia'ları İngilizce'ye çeviriyordu.

Japon okurların wuxia ile tanışmaları, şimdi Kodansha’da çalışan Tayvanlı çizer Chen Wen (Toushuu Eiyuuden) ve Koreli sanatçı Lee Jae Hak’ın (Ryuugin Houmei) yapıtları ile olmuştur. Bir ara, ünlü Hong Kong’lu çizer Mai Wing Shing’in (Tien Ha) yapıtlarının da Japonca'ya çevrilmesi söz konusuydu. Hara Tetsuo, Ikegami Ryouichi, Motomiya Hirshi ve Houjou Tsukatsa gibi Japon mangaka’ların popülarite ve etkisine karşın Çin yapımı dövüş sanatları mangaları genelde Japon yapımlarından tamamen farklıdır.

CG

Computer Graphics’in (bilgisayarla çizim) kısaltması. Bilgisayar destekli çizim veya animasyonu tanımlar. Son yıllarda, bilgisayarla yapılan renklendirmeler ve çizim yazılımları mangaka’lar için temel araçlar olmuşlardır. Renk geçişleri Tetsuya Saruwari ve Inoue Noriyashi gibi mangaka’larca, bilgisayarlı çizim ise Kia Asamiya, Terasawa Buichi ve Kazuhiko Tsudzuki tarafından yaygınlaştırılmıştır. Mangaka’ların bilgisayar seçimi genelde Apple Mac’tır.

Circle- Halka

Doujinshi yazar ve çizer gruplarına verilen addır. Circle’ların çoğu yıllardır varlığını sürdürürler ve büyük bir okuyucu kitlesine sahiptirler. Az sayıda Circle ise faaliyetlerine posta yoluyla devam eder ve istek uzerine kataloglarını gonderirler.

Comiket

"Comic market = Çizgi roman pazarı"nın kısaltılmış halidir. 70lerin sonunda kurulmuş olan ve yılda iki kere iki gün boyunca açılan Comiket Japonya’nın en büyük manga doujinshi pazarıdır. Son yıllarda yaklaşık 20,000 doujinshi satıcısına ev sahipliği yapan Comiket destansı boyutlarda bir toplantı şeklini almıştır. Bu başarısını büyük ölçüde Yonezawa Yasuhiro’nın çalışmalarına borçludur.

Doujinshilerin büyük bir kısmı o zaman hangi manga ve anime popülerse ona adanmıştır, ama bilgisayar oyunları, pop muzik, hayvanlar, makineler, roman, film ve RPG gibi birçok konulara adanmış doujinshiler geniş bir beğeni yelpazesine hizmet ederler. Her etkinlikten aylar önce kapsamlı bir katılımcı kataloğu satışa sunulur.

Japonya’da başka birçok çizgi roman pazarı vardır. Yayınevleri bu pazarları tolere ederler çünkü onların manga ve anime satışlarını azalttığına değil aksine arttırdığına inanılır. Ama bu tolerans sınırsız değildir – yakın zamandaki büyük olaylardan birinde, Japonya’nın en büyük ikinci çizgi roman pazarı, Comic City, polisin doujinshileri sansür yasaları kapsamında kontrol edeceğine dair resmi uyarılardan sonra Ağustos 1994’te kapatılmıştır.

Doujinshi

Kelime anlamı "aynı insan yayını" demektir. "Doujinshi" kelimesi ilk defa belli bir yazar veya klasik sanat eseri stiliyle yazan edebi gruplar arasında kullanılmaya başlanmıştır ve anime ve manga dünyasına özgü değildir. Doujinshi artist ve yazar gruplarına "circle" adı verilir. Manga dünyasında, "doujinshi" günümüzde amatör, kendi başına yayınlanmış ve özellikle var olan anime ve mangalardan uyarlanmış mangaları isimlendirmek için kullanılır.

Cağdaş doujinshi dünyasıyla özdeşleşmiş büyük bir fan kültürü vardır. Manga doujinshileri bazı dergilerde tanıtılır ve incelenir ve çizgi roman pazarlarında toptan satılır. Manga doujinshilerinin çoğu batıdaki fanzinler seviyesindedir, ama önemli bir kısmı dikkate değer seviyede yüksek kalitededir. Bazıları binlerce kopya satar ve bazı insanlar hayatlarını sadece doujinshi çizerek kazanırlar. Popüler doujinshi sanatçıları genelde profesyonel manga-ka olurlar (örneğin Sonoda Kenichi, Ozaki Minami). Diğer taraftan bazı profesyonel manga-kaların birçok kez sahte isimler altında kendi eserlerinin parodisini yapan doujinshiler yayınladıkları biliniyor. (örneğin Hagiwara Kazushi, Ueshiba Reach).

G-pen

G-pen tahta saplı, özel bir şekli olan mürekkepli kalem ucudur. İsmini kalemin ucunun tabanındaki “G” şeklindeki mürekkep deposundan alır. G-penler düzine halinde satılır çünkü çok çabuk yıpranırlar. G-penler çok değişik genişlik ve şekillerde üretilirler ve manga artistleri için vazgeçilmez bir araçtırlar. Japonya’da sadece Zebra, Nikko ve Tachikawa tarafından imal edilip satılırlar.

Baska popüler kalem uçları kabura ve maru (karga tüyü) kalemleridir.

Gensaku-sha

Hikaye yazarı; Manga-ka tarafından çizilmek üzere hikaye veya hikaye taslağı yazan kişilere verilen addır. Açık ara en verimli gensaku-sha yüzlerce manga hikayesi yazan Koike Kazuo’dur. Telif hakkı gelirleri genelde gensaku-sha ve manga-ka arasında 50/50 paylaşılır.

Gekiga

Kelime anlamı "Drama resimleri"dir. Gekiga bir manga tarzıdır. İsminden de anlaşılacağı üzere, gekiga daha çok geleneksel tiyatro ve sinema gibi doğrudan bir hikaye anlatım stili içerir. Karakteristik özellikleri direkt, doğrudan bir anlatım, resimsel gerçeklik ve basit bir karakter çizimidir. Shirato Sampei ve Kurosawa filmlerinde etkilenmiş olan Saito Takao gekigayı 1960larda popüler hale getirmişlerdir. Sonradan Tezuka bile bazı hikayelerinde gekiga öğeleri kullanmaya başlamıştır (örneğin “Eulogy to Kirihito= Kirihito’ya Methiye”). Ancak gegika günümüzde düşüş içindedir. Günümüz shounen (genç erkek) manga dergilerinde çok nadir görünür ama bu tarz hala 40 yaş ve üstü okurlara satılır.

H-manga (H, ecchi, hentai)

“Hentai”, “normal olmayan, sapıkça” anlamına gelir. Son zamanlarda “sapık” ve “sapık cinsellik” anlamlarını da içermeye başlamıştır. “H” ya da “ecchi” ise, “hentai” için argo bir kısaltmadır. Açık cinsellik içeren mangalar “ero-manga” ya da “H-manga” olarak adlandırılırlar.

Bir tahmine göre, pornografik manga, manga endüstrisi üretiminin dörtte birini oluşturmaktadır. Japonya’da H-manga, yetişkin video ve dergileri dışında hiç bir şey satmayan dükkanlara da rastlanır. Birçok küçük yayın kurumu H-manga, pornografik oyun ve doujinshi konularında uzmanlaşmıştır.

-hoka

“ve diğerleri” (e.”başka”). Yazarın bir seçkide pay sahibi olduğunu belirtmek için kullanılır.

Illust-shuu

“Çizim Koleksiyonu”. Bir çizerin çizdiği ya da belli bir konuyla ilgili çizimlerin kaliteli baskı kitap. Fiyatları genelde 1000-4000 yen arasındadır.

Image Album

Bir manga, roman, video oyunu, vb. için duygulandırma ve hava yaratma için kullanılan müzikleri içeren CD. Her yıl yüzlerce “Image Album” yayınlanmaktadır. Manga’lar üzerine olan Image Album’ler ise “manga CD” ya da “Drama CD“ olarak bilinirler.

Japonisme

Japon kültürünün batı üzerindeki etkisini açıklamak için kullanılan terimdir. Rutgers Üniversitesi, New Brunswick, NJ, USA Zimmerli Sanat Müzesinde “Japonisme”nin uluslar arası merkezine ev sahipliği yapar

Kyara-settei

Kahramanların tasarımı. Manga, anime, film ve oyunlar için kahramanların görsel sunumu. Bir kahramanın dengesi ve genel niteliği “dessin” olarak bilinir.

Ketsuekigata

“Kan grubu”. Japon kültüründe, kan grubunun kişilikle ilgili olduğu kanısı vardır. Bu inanç 80’li yılların başında popüler olmuştur. Manga çizerlerinin ya da manga karakterlerinin yaş ve doğum yeri gibi bilgilerinin yanı sıra kan türleri de belirtilir.

Kan türlerine bağlı olduğu düşünülen özellikler şunlardır:

Kakioroshi

Dergilerde dizi olarak yayınlanmamış, ilk olarak “tankoubon” olarak yayınlamış mangaları anlatir.

Kodomo-manga

Çocuklar için manga. Kodomo-manga’nın çoğu gösterişsiz olup, 6-11 yaş arasına hitap ederler. Robotların ve fantastik dünyaların olduğu hikayeler popülerdir. Batı standartlarına göre bazen alışmamış şiddet içerirler. Başarılı kodomo-mangaların anime ve eşyaları da üretilir. Doraemon gibi çok sevilen kodomo-mangaları yetişkinler de okur. Kodomo-manga sitili ve sözleri bazen diğer manga türlerinde güldürü amaçlı olarak kullanılır. Korokoro Comic ve Comic Bonbon iki ayda bir yayınlanan dergilerdir.

Lady's Comic/Josei

20 yaşının üstündeki çoğunlukla ev kadınları ve ofiste çalışan bayanlara satışı amaçlayan mangadır. Batı romantik romanlara benzer bir role sahiptirler. Bayan çizgi romanlarının kendisine özgü bir tadı vardır.

Lolicom/Rorikon

(İng. Lolita complex) Lolita kompleksi (Nabokov’un romanından) genç kızlara karşı sağlıksız boyutlarda bir arzuyu anlatır. Genç görünüşlü kızlara yer veren H-manganın bir alt kolu “loli-manga” olarak bilinir. H-manga dünyasında, “Lolita” ve “Bishoujo” (güzel kız) hemen hemen aynı anlama gelirler.

Mah-jong

Yüzyıl kadar önce Japonya'da tanınmış Çin kiremit oyunu mah-jong üzerine kurulu bir manga türü vardır. Mah-jong mangaları 70’lerin sonlarında ortaya çıkmış ve başlıca çizer Kitano Eimei’nin çalışmaları ile gelişmiştir. Mah-jong manga okuyucuları çoğunlukla 18-25 yaş grubudur. Yakın zamanın en popüler mah-jong mangalarından biri, Nojou Jun’ichi'nin Naki no Ryuu adlı yapıtıdır. Bessatsu Kindai Mahjong 1986-91 arasında 9 bölümlük bir dizi olarak yayınlamıştır.

Manga

Etimoloji:
“Manga” basitçe “çizgi roman” ya da “karikatür” olarak çevrilebilir ya da sözlük anlamı ile “tasarlanmamış resimler” olarak tanımlanabilir. Bu terim ilk 1814 yılında, ünlü çizer Katsushika Hokusai tarafından, mitoloji, tarih ve günlük yaşamla ilgili resimlerinden oluşan üç kitaplık çalışması için kullanılmıştır. Bu sözcük, serbest akım kompozisyon ve farklılık sitilinin duygusunu ifade etmeyi amaçlamıştır. Ayrıca Çince ve Korece’de de aynı karakterlerle yazılır, ama farklı okunur. Başta tomar ve çizimler için kullanılan bu sözcük, batının “çizgi romanları” ya da “karikatürleri” yerine kullanılmaz.

“manga” kelimesindeki “man” ideogramı “genişleyen” ve “su” parçalarından oluşur. Başta “sel gibi akmak” anlamına gelirken sonraları “değişmezlik”, “acımasızlık” veya “karışıklık” anlamlarını aldı. Çağrışımlar sonucu zamanla anlamı “istemsiz” ve “rasgele” olarak değişti. Manganın anlamının “sorumsuz resimler” olduğu yolunda süregelen bir söylenti vardır. Kaynağı büyük ihtimalle McCarthy (1993) olan bu söylenti tamamen yanlıştır.

Son zamanlarda batıda kurulan bazı şirketler adlarının içinde “manga” sözcüğünü kullanıp, bu sözcüğü batı ile ilgili bir bağlamda kullananlara karsı bazen yargı süreci bile başlatmışlardır. “Manga” sözcüğü bu şirketler açılmadan yıllar önce İngilizceye girdiği, hatta dergi ve haber grubu adları gibi çeşitli yerlerde kullanıldığı için bu tür davalar açmak yersizdir.

Geçmiş:

Bir 12. yy çizimi olan chojuu giga (sıçrayıp oynayan hayvan ve kuşların çizimleri) Japon manga geleneğinin ilk ürünü sayılır. Şen bir yaklaşımla, hayvanlara insan ve bodhisattva tavırları yakıştıran bu yapıt, Shingon Budist keşişi Toba tarafından çizildi. Çağdaş manga, “Zenga” (Zen keşişlerince aydınlanma için kullanılan karikatürler) , “Toba-e”, “Ootsu-e” (yapıldıkları yer ile adlandırılan popüler komik çizimler) , “kyouga” (“çılgın resimler”, garip olayların görüntüleri) ve “shunga”yı (“bahar resimleri”, erotik tahta blok baskıları) kapsayan Japon görsel geleneği tarafından oluşturulmuştur.

19.yüzyılda ukiyo-e’ nin yeniden belirdiği görülmüş ve “tanuki-e” ve namazu-e” (“kedibalığı resimleri”) gibi yergili çizimler ortaya çıkmıştır. Kedibalığı, depremler ve büyük sosyal değişimlere bir gönderme olarak kullanılmıştır. Punch dergisi özellikle, 1862 yılında Japon versiyonunun çıkmasıyla etkili olmuştur. “ponchi-e” sözcüğü Avrupa stili karikatürleri tanımlamak için ortaya çıkmıştır. Punch türünden olan Japon yayınlarından biri 1877’de yayınlanan Marumaru Chinbun idi. Burada bazı batı çizim yöntemleri ve konuşma balonları kullanılmıştır. Yazılı konuşmalara ilk yer veren 4 karelik karikatür 1902 yılında yayınlanmıştır. Bundan sonraki büyük etki ise 1920 yılında olan ve pek çok Japon çizeri de etkileyen Amerikan çizgi roman dergisi patlamasıdır.

Manga yapıtları, 50’lerin başlarında Tezuka Osamu çizgi roman dergileri için çizmeye başlayana kadar bugünkü kadar tutulmuyordu. Tezuka, en etkili teknikleri araştırarak Japonya’nın ve diğer yerlerin sanatsal geleneklerini denedi. Özellikle sinemayla ilgilendiğinden tüm yapıtlarının gelişmiş sinemasal bir anlatımı vardır. Tezuka’nın animasyona olan ilgisi sitiline bir derinlik katmıştır. 60’ların sonlarına doğru Disney stüdyolarında çalışmıştır. (Disney’ in 1994 filmi Lion King’in aslında Tezuka’nın 1960’lardaki mangası “Jungle Emperor”un bir taklidi olduğu düşünülmektedir.) Tezuka, Disney’in estetiğini tıpa tıp kopyalamaktan çok karakterler ve tutumlu bir anlatım arasındaki ilişkiyi anlamaya çalışmıştır. Başarısı yeni farklı bir görsel anlatıma önderlik etmiş, manga endüstrisinin hızlı gelişimi için bir yol açmıştır. 60 ve 70’lerin pek çok seçkin çizeri Tezuka’nın eski yardımcılarındandır.

Japonya dışında:
Japon mangaları tüm asyada kabullenilmiştir. Tayvan’da manganın popülaritesini ucuz, kolay edinilen ve aslına çok yakın, kaçak çevrilmiş mangaların artışı sağlamıştır. Üstünkörü çeviriler ve sansür alıcıların ilgisini azaltacak hiçbir etki yaratmamıştır. Tayvan ve benzer durumdaki diğer Asya ülkelerinde 1992’de manga korsanlığına getirilen yasak, korsanları hemen tercüme haklarını satın almaya ve kendilerini yasallaştırmaya itmiştir. Bugün Tayvan’da manga, kendini bu işe adamış pek çok kitapçı ve kütüphanelerle yükselmektedir. Shoujo manga, doujinshi ve tutkulu Japon çizerleri (CLAMP gibi) önemli destekçilere sahiptir. (söylenenlere göre zorunlu askerlik nedeniyle seinen-manga daha az tutulur) Yerel manga pazarında çalışmaları Japonca’ya çevrilmiş olan Tsai chih Chung ve Chen Wen gibi bazı yetenekli mangakalar ortaya çıkmıştır. Bazı Tayvanlı mangakalar ise artık yalnızca Japon dergileri için çalışmaktadırlar.

Yıllardır Hong Kong’da manga haberleri, çeviriler ve tutkulu çizerlerin yapıtlarının bir çoğunun çevirisini yayınlayan haftalık Family Comics dergisinin, 1993 yılında yayınını durdurmasıyla Japon manga hakları için çılgın bir kapışma başladı. Günümüzde, manga çevirilerinin maliyeti ve kalitesi arttı ve manga çevirisi büyük bir iş alanı oldu. Dragonball ve Slam Dunk gibi asyanın her yerinde tanınan Shounen-mangalar özellikle Hong Kong’da çok tutuluyorlar.

Japon mangaları ve dergileri Güney Kore'de de hızla yaygınlaşıyor. Japon mangası çevirisi için ödenen telif hakkı ücretleri sayesinde Koreli manga korsanları da son günlerde yok oldular. Kore pazarında şu an Shounen-manga dergilerinin iki katı kadar Shoujo-manga dergisi bulunuyor. Dövüş sanatı manga dergileri de tutuluyor.

Tayland, Endonezya ve Malezya’da 60'lı yıllarda çıkan bir çok manga çevrilmiştir. Japonca asılları ve Çince’ye çevrilmiş basımları da Malezya’nın büyük şehirlerinde bulunabilir. Doraemon gibi birçok çocuk mangası Malayca’ya çevrilmiştir. Yine de cinsellik ve şiddet içeren mangalar kolay kolay bulunamamaktadır. Singapur’da Japonya’dan getirilen dergilerin bazı sayfaları sansür yasaları gereğince çıkarılır.

Manga batıdaki bir çok ülkede de okuyucu bulmaya başladı. Birçok durumda, batılı okurlar manga ile anime yolundan tanışmışlardır. Şu sıralar, mangalar özellikle bazı yapıtların iyi sattığı İspanya, Fransa ve İtalya’da oldukça popüler. ABD’de, son 10 yılda çevrilmiş mangalar çizgi roman dükkanlarında azar azar kendilerini göstermeye başlamıştır. Bunlar genelde Japonca’da “manga” değil, “honyaku komikkusu" (“çeviri çizgi roman”) ya da "eigo-ban" (İngilizce basım) denilen 30 sayfalık kitaplar biçiminde çıkarılıyor. Adam Warren ve Ben Dunn gibi çizgi roman çizerleri animeyi esin kaynağı etmişlerdir. Hatta Adam Warren, Dirty Pair ve Bubblegum Crisis animeleri için izinli uyarlamalar yapmıştır. Bazı Amerikan manga severler anime doujinshiler çizmiş ve bunları Comkietlerde satmışlardır. Çok satan bazı Amerikan çizgi romanları da manga’nın bazı görselliklerini yüzeyselce kullanmaktadırlar.

Manga-ka

Manga yapan kişi, manga çizeri. Manga-ka’ lar planlama, kurşunkalem çizimi, kahramanların tasarımı, yardımcılarını görüntü, mürekkepleme, ses efektleri ve diğer detaylar konusunda bilgilendirmekten sorumludurlar. Manga-ka’ların büyük bir çoğunluğu bunlara ek olarak öykü ve diyaloglarını da kendileri yazarlar. (Yalnız öykü yazarlığı yapanlara “gensaku-sha” denir) Manga-ka’ların uzmanlıklarının bir ölçütü aynı anda yayınını sürdürdükleri manga sayısıdır.

Japonya'da birçok manga-ka batıdaki popüler roman yazarı ve film yönetmenleri kadar ünlüdür. Çoğunlukla herkesçe bilinen kimselerdir ve özellikle eğer çalışmaları anime ya da ticari mal olarak yapılmışsa iyi ücretler elde ederler. (Örneğin Takeuchi Naoko'nun Sailor Moon adlı yapıtı, çıkışıyla birlikte birkaç ay içinde Nakayoshi dergisinin satışını iki katından daha fazla arttırdı) Fakat son zamanlara kadar, en başarılı manga-ka’lar bile yayıncıları ile güven üzerine kurulu bir ilişkiye sahiptiler. (1993 yılında Shougakukan, Takahashi Rumiko’ya 7,000,000 yen bağlılık ücreti ödemiştir.)

Tankoubon yayınlarının sayısına göre son yılların en verimli manga-ka’ları: Fujiko Fujio, Mizushima Shinji, Tezuka Osamu, Ishinomori Shoutarou, Tachihara Ayumi, Yokoyama Mitsuteru, Chiba Tetsuya, ve Yagisawa Kimio’dur.

Manga Kütüphanesi

İlk adanmış Japon manga kütüphanesi Kawakami’de (Okayama Bölgesi) 1988 yılının Mayıs ayında açılmıştır. Barındırdığı yaklaşık 100.000 manga, orjinal manga ve antika manga dergileri sergileri bu kütüphanenin övünç kaynağıdır.

Japonya’da manga fiyatları ve bulunabilirliği artık kütüphaneleri gereksiz kılsa da halen birkaç tane vardır. Buna karşın Kore, Tayvan, Hong Kong ve Singapur’da manga kiralayan kütüphaneler sürekli artmaktadır. Bu kütüphaneler az sayıda batı ülkelerinde de ortaya çıkmıştır. Bu kütüphaneler genellikle binlerce tankoubon, iyi satan dergilerin son sayılarını, ve arada sırada da CD ve video koleksiyonları bulundururlar. Bunların çoğu birkaç sent gibi bir fiyata ödünç alınabilir ya da kütüphanede okunabilir.

Mecha

(İng. Mechanical) Makineler, robotlar ve diğer donanımlar için kullanılır. Çoğunlukla “Dev Robotlar” anlamına gelir. Mecha tasarımı anime üretimlerinde bir sanat durumuna gelmiş olsa da manganın başarısı için az önem taşır. Mecha tasarımları ile tanınmış bazı çağdaş manga-ka’lar Nagai Gou, Nagano Mamoru ve Masamune Shirow’dur.

Mook

(İng. magazine book) Mook’lar geleneksel dergi biçiminde, dizgili, resimlendirilmiş kitapçıklardır. Tokuma Shoten’in yayınlanmış anime mook’larının adı “roman album”dür.

Otaku

“Fanatik”. Herhangi bir konuda koyu düşkün kimseyi tanımlayan, kabaca “ezik”, “fütursuz” anlamına gelen argo sözcük. Buradan ‘manga otaku’ yaşamı manga çevresinde dönen kişidir denilebilir. Bu sözcük, hayranlar arasında zararsız yan anlamlar içerir, ancak başka durumlarda çok ters anlamlar da taşır.

Sözlük anlamı ile “o-taku” “sizin eviniz”, “siz” anlamına gelen saygılı sözcüktür. Buradan “evinden fazla çıkıp halkın arasına girmeyen” kişileri niteleyen bir anlam edinmiştir.

“Otaku”nun argo kullanımının 80’lerin başında ortaya çıkan bir manga çizeri olan Shinda Mane tarafından ortaya atıldığı sanılır. Terim serbest sanatçı Nakamori Akio tarafından Manga Burikko’ nun 1983 Haziran sayısındaki bir yazıda açıklanmıştır. Otaku, halk bilincine 1989 da anime/manga otaku’su seri katil Miyazaki Tsutomu’nun tutuklanması ile girmiştir.

Nijikon

“İki boyut tutkusu”. Gerçek insanlardansa iki boyutlu kızlarla, yani anime ve manga kızlarıyla daha çok ilgilenenleri niteler.

OAV (OVA)

(İng. Original Video Animation) Televizyon ya da sinemada gösterilmeden, yalnız ev pazarına yönelik olarak çıkarılan animelere denir, satış amaçlı olarak televizyon ve teatral yayınlar dışında yapılmıştır. Bunların çoğu 3000 yen (VHS) ya da 6000 yen (laserdisc) gibi fiyatlardan satılır.

Phonecard, Teleka

Genel telefonlarda kullanılan genelde 55mm x 80 mm boyutlarındaki ucuz, tek kullanımlık kart. Japonya’da ve diğer ülkelerde bulunurlar. Farklı ülkelerin telefon kartları genelde uyuşmaz. Manga dergileri çoğunlukla tutulan mangaların resimleri ile hazırlanmış telefon kartları ile reklam yaparlar.

Telefon Rehberi

Batılı manga severler, kalın ve ucuz manga dergilerine boyut ve kağıt kalitesi bakımından uyduğunu düşündükleri bu adı takmışlardır.

Renga

Renk geçiş desenleri basılmış saydam, yapışkan plastik tabaka. Çizerler ve teknik ressamlar "screentone"u çalışmalarına gölge vermek için hızlı ve hatasız bir yöntem olarak kullanmaktadırlar. Yüzlerce değişik "screentone" deseni ve rengi vardır. Japonya dışında az bulunan bazı “screentone” türleri ise basılı yüzlerinin kazınmasıyla daha parlak bir renk alırlar. Fiyatı bir A4 kağıdı için 500 yen kadardır. Yeni çıkan manga çizimi ile ilgili kitaplarda "screentone" kullanımıyla ilgili bilgiler verilmekte. 80'lerden beri birçok Shoujo ve Shounen manga bu tekniğe giderek daha da bağlı duruma geldi. "Screentone" yöntemini ilk kullananlar arasında Asamiya Kia, Hagiwara Kazushi, Katsura Masakazu, Kitagawa Shou ve daha birçokları bulunmakta. "Screentone" bazen aslında marka adları olan "Letratone", "Ziptone", "Zip-a-tone", "IC tone" gibi sözlerle de adlandırılıyor.

Seinen-Manga (1)

Bu tür manga gençler ya da genç erkekler içindir (Başlığında “Genç” ve “Büyük” sözcüğü içeren bütün manga dergileri seinen-manga dergisidir). Bazı okuyucular 30-40 yaşlarına kadar seinen-mangaları takip etseler de asıl ulaşılmak istenen kitle 18-25 yaş arası erkeklerdir.

Daha genç ve geniş bir takipçi kitlesine hitap eden shounen-manga ile karşılaştırıldığında seinen-mangada daha çok cinsellik ve şiddet, daha az güldürü vardır. Shounen-manga’daki spor ve okul yaşamıyla ilgili öykülerin yerini seinen-manga’da işadamları, üniversite öğrencileri ve okulu bırakanlarla ilgili öyküler almıştır. Dramalar, politik temalar ve şirket hikayeleri çok tutulur. Bununla birlikte az sayıda bilim kurgu, gizem ve fantazi türünden seinen-manga da vardır.

Futabasha’nın dergisi Action ise bir çok önemli seinen-manga konusu içerir. Kodasha hem Young Magazine'yi hem de “Morning and Afternoon”u satar. Bunlardan birincisi çocuk suçluları anlatan sinirli hikayeleriyle tanınırken diğeri değişik karakterleri ile tanıtır ve sırasıyla otaku ve çalışanlara hitap eder. Günümüzün yetenekli seinen-manga çizerleri Kawaguchi Kaiji, Hirokane Kenshi, Egawa Tatsuya ve Urasawa Naoki, kendilerinden önce gelen seinen-manga artistlerinin izinden gitmektedirler.

1992 yılına gelindiğinde o zamana denk en çok satan seinen mangalar ve satış rakamları şunlardı:

Seinen-Manga (2)

Yetişkinler için cinsel içerikli manga. "H-manga" ile aynı anlama gelir. Önceden 14 yaşındaki çocukların bile satın alabildiği "Seinen Komikku" bir ev hanımının içeriğini erotik bulması sonucu 1991 Ocak ayında Hentai mangaları arasındaki yerini aldı.

Sensei

Bir konuda usta olan kişi. Genellikle "öğretmen" anlamında da kullanılır. Çoğu manga sanatçısı sensei olarak bilinir.

Shoujo-manga (“Genç kız mangası”)

Shoujo-manga, genel olarak 6 ile 18 yaşları arasındaki genç kızlara yönelik manga türü olarak tanımlanır. Ancak bu ayrım için anlatım, çizim, içerik gibi belirli koşullar yoktur. Yayıncı şirketin, bunun kızlar için olduğunu belirtmesi yeterlidir. Elbette kızların okuduğu manga’lar shoujo-manga ile sınırlı değildir, tersine çoğu “Shounen Jump” gibi haftalık shounen-manga’ları da okurlar.

Shoujo-manga nın öncüsü Tezuka'nın “Ribon no Kishi" adlı yapıtıdır. 1950’li yılların ortalarında bir kız dergisinde yayınlanmış, diger çizerleri de kız okuyucular için çizmeye yöneltmiştir. Bu akımdan etkilenen çizerlerin çoğu da kadın oldukları için okurlarını erkek çizerlerden daha iyi tanıdıklarına inanıp shoujo-manga’nın hızlı gelişimini sağlamışlardır. O zamanın en ünlü shoujo-manga çizerleri; Ikeda Ryouko, Hagio Moto ve Ooshima Yumiko’dur. Günümüzde bir çok başarılı kadın manga çizeri vardır; hatta shoujo-manga çizerlerinin çoğu kadındır. Bunun yanında Wada Shinji gibi erkek shoujo-manga çizerleri ve Takahashi Rumiko gibi kadın shounen-manga çizerlerini da unutmamak gerekir.

Shoujo-manga en az diğer manga türleri kadar çeşitlidir. Tam olarak belirlemek zor olsa da resmi oranlara göre yüzde 15 ve yüzde 35 arası değişen büyük bir pazar payı vardır. Shoujo-manga’nın çok çeşitli olması, belirliyici özelliklerini sınırlandırmayı zorlaştırır. Aşağıdaki kurallara uymayan pek çoğu olsa da, genel bir shoujo-manga tanımı şöyle yapılabilir:

* Kavga-dövüşten çok duyguları vurgular.

* Gerçekçi, sıralı anlatım az kullanılır, izlenimciliğe ve kurguya daha çok yer verilir.

* Ağır bir anlatım kullanılmadığı sürece “çirkinlik”e seyrek rastlanır.

* Giysilerin ayrıntılarına hatırı sayılır bir önem verilir.

* Okurları bu tür mangaya daha az bağlı oldukları için az bir kısmı animeye çevrilir.

Shoujo-manga hakkındaki sık rastlanan yanlış bir kanı, konuların aşk öyküleri ile sınırlı olması, kimi konulara ise asla dokunulmamasıdır. Gerçekten aşk öyküleri yaygındır, ancak bunlar düşsel, bilim-kurgu, gerilim ve korku türlerini içeren geniş Shoujo-manga geleneğinin yalnızca bir parçasıdır. Bazı shoujo-manga’ları romantik ya da duygusal öğeler içermez, hatta bazılar erkek takipçileri amaçlayan diğer yapıtlar kadar açık ve temel içgüdülere yönelik olabilir. Korku mangası pazarında shoujo-mangalar egemendir.

Diğer bir yanlış kanının tersine, Sailor Moon, Magic Knight Rayearth, Akazukin Chacha ve Wedding Peach gibi erken gençlik dönemine yönelik mangalar, tipik shoujo-manga’lar değil, sevimliliklerinden dolayı erkek otakular arasında da okunan, istisnai başlıklardır.

Shoujo-manga okuyucuları arasında shounen-manga’dan sıkılmış erkeklerden oluşan küçük bir kesim de vardır. Eskiden erkeklerin bu tür mangaları okumaları yumuşaklık göstergesi olarak düşünülmüş olsa da, artık Wings, South gibi iki cinse de yönelik dergiler ve CLAMP, Kouga Yun gibi hem kızlara hem erkeklere yönelik çizerlerin artmış olmasıyla bugün durum daha farklıdır. Birkaç önemli shoujo-manga dergisi şunlardır: Nakayoshi, Ribbon (altıncı sınıf altı için), Lala, Hana to Yume (gençler için), Susperia (korku), Wings (kızlar ve erkekler için), Margaret.

Shounen ( “oğlan”, “gençlik”)

Ülke çapında çok satılmaya başlayan ve "telefon rehberi" biçiminde basılan ilk mangalar shounen kitlesine yönelikti. Bugün shounen manga hala en büyük pazar payına sahiptir. Çoğu shounen dergisi haftalık "telefon rehberleri" biçiminde satılır. Bazı yetişkinler ve genç kızlar da sadık shounen manga okuyucularıdırlar.

Özellikleriyle birlikte bazı önemli shounen mangalar Shounen Jump (herkes okuyabilir), Shounen Sunday (kent içinde yaşayanlara göre), Shounen Magazine (spor ağırlıklı, ayrıca Japonya'da en uzun süredir basımı yapılan manga dergisi), Shounen Champion (maçolara göre) ve Shounen Captain'dır (otakular için). Bunlardan en çok satanı Shounen Jump'tır. Her hafta yaklaşık yedi milyon insan tarafından okunan 450 sayfa haftalık dergi Japonya'nın en çok okunan mangası olmuştur. Günümüzde Shounen Jump'ın en yeni Japonca sayıları dünyanın dört bir yanındaki Çin mahallelerinde bile bulunabilir. Shounen Jump'ın başarısı aksiyon, dram ve heyecanı bağımlılık yapan uzun dizilerde birleştirebilmesinin sonucudur. Bütün mangaları üç önemli bileşeni içerir "doryoku, yuujou, shouri" (“çaba”, “dostluk”, “galibiyet”). Bu yöntem bazı diğer dergilerce de denenmiş, ama başarısız olmuştur. Bu yöntemi aşırıya kaçıranlar da olmuştur. Shounen Jump’ın mangaları çok uzatmak ve en çetin manga-ka’ların bile yaratıcılık ve özgürlüklerini tüketmekte kötü bir ünü vardır. Shounen Jump öncü konumunu yıllardır korumuş olsa da pazardaki payı son zamanlarda düşmeye başlamıştır.

Super-Deforme

Kahramanların boyları kısaltılarak ve yüz hatları basitleştirilerek çocukça bir görüntü kazandırıldıkları karikatür sanatı. Ayrıca “SD” ya da “Deforme”

Tachiyomi (“duruken okumak”, “ayakta okumak”)

Birçok kitapçı tachiyomiye kaş çatar ve müşterilerin beleş okumalarını durdurmak için önlemler alır. Sık sık tachiyomiyi yasaklayan -otakuların itinayla görmezden geldiği- yazılar vardır. Artık birçok kitapçı mallarını naylon poşette saklamaktadır.

Tankoubon (“ayrı cilt veya kitap”)

Mangalar bir dergide dizi olarak yayınlandıktan sonra tankoubon biçiminde satılır; her tankoubon 5 ila 11 sayı içerir. Çoğu manga tankoubon siyah-beyaz, 200 sayfalık ucuz baskıdır ve 400 yen dolayında bir fiyattan satılırlar. Çoğunun sayfa boyutları metrik ölçülere göredir.

Bazı türleri şöyledir:

Aizou-ban (özel karton kapaklı, saklamak için): 300-1200 sayfalık olur, fiyatı 600-2000 yen arasındadır.

Anime-ban (renkli anime çizgi romanları): Normal tankoubon boyunda ama iki kat pahalıdır.

Kaizoku-ban (korsan veya kaçak çizgiromanlar): Az çok orijinali gibidir.

Wide-ban, gouka-ban (büyük basım): Yaklaşık 400-1200 sayfalık olur, fiyatı 400-1200 yen civarındadır. Sayfalar orjinal basımdan daha büyük olabilir. (Genelde aizou-ban ile aynı anlamda kullanılır)

Dergiler, özellikle çok sayıda basılanlar, üretim giderlerini ancak çıkarırken, tankoubon satışları kazancının büyük bölümünü sağlar. Dergilerde ara sıra çıkan renkli sayfalar ve kısa öyküler de zaman zaman tankoubonlarda yer alırlar.

“comics” (“komikkusu”) deyimi tankoubon ile eşanlamlı olarak kullanılır ve genelde batı çizgi romanlarını tanımlamakta kullanılmaz

Ukiyo-e ( “uçuşan dünya resimleri”)

Edo dönemi Japonya’sındaki yaşamı betimleyen resimlerdir. “Uçuşan dünya” başta yaşamın geçici doğasını anlatan bir budist terimdi, ama sonraları hazcı, anı yaşama saplantısı anlamına gelmeye başlamıştır. Bu yüzden ukiyo-e yaşamın geçici zevklerinin resimleridir.

Moronobu Hishikawa ilk ukiyo-e’yi 1670’de tahta kalıpla tek renk baskıyı bulduktan sonra yaptı. (Moronobu ayrıca ürettiği 150 resimli kitapla da bilinir.) Basım yöntemlerinin daha da gelişmesiyle bu tür baskılar 18. yüzyılın ortalarında çok tutulur oldular. Pazar doydukça kalite düşüş gösterdi; ancak 19. yüzyılda Katsushika Hokusai ve Ando Hiroshige ukiyo-e’yi canlı ve değişken yaklaşımlarıyla canlandırdılar. Meiji döneminde ara sıra Avrupa’ya gönderilen malların kaplama kağıdının üzerinde de olan ukiyo-e, Manet, Degas ve Van Gogh gibi empresyonistlerin dikkatini çekmiştir.

Günümüzde ukiyo-e, Japonyadan çok Batıda beğenilmektedir. Ancak Muro Suehiro gibi bazı manga sanatçıları çalışmalarında güçlü bir ukiyo-e duyarlılığı sergilerler. Birçok anaakım mangada ukiyo-e özellikleri görülebilir, ancak bu doğrudan etkilenmeden çok kültürel yayılmadan kaynaklanır.

UFO catcher

Japonyada atari salonlarında bulunan jetonla çalışan eğlence makinası. Makina içi anime ve manga kahramanlarının bebekleriyle doludur, oyuncunun kontrolündeki mekanik bir kancayla alınabilirler.

Hitoshi Doi'nin UFO Catcher Arşivi:
Http://www.tcp.com/doi/doi/ufo/ufo.html

Yon-koma (4-koma)

Kısa bir manga veya başka deyişle “şaka dizisi”, çoğunlukla dört karedir. 4-koma mangalara gazetelerde ve çoğu manga dergisinde rastlanır. Kareler dikey sıralanır ve sayfanın altında biter. 4-koma mangaların konuları tipik olarak gayriciddi ve oldukça sitilizedir; ancak batılı benzerleri gibi ciddi konular da içerebilir. 4-koma manga sitilindeki birçok bileşen tam sayfa mangalarda yer almıştır.

70’lerin sonlarında Ishii Hisaichi 4-koma mangaya getirdiği ve kısa zamanda standart olan alternatif yaklaşımıyla dikkat çekti. Diğer önemli 4-koma manga sanatçıları Aihara Kouji, Akizuki Risu, Asakura Sekaiichi, Hori Nobuyuki. Igarashi Mikio, Kikuni Masahiko, Nankin, Saibara Rieko, Togashi Yasutaka, Yaku Mitsuru, and Yoshida Sensha’dır. Aylık 4-koma dergileri vardır. (ör. Manga Club) Sevilen 4-koma mangaların animeye çevrildikleri de olur. (ör. Shonen Ashibe).

Yaoi

"yama-nashi ochi-nashi imi-nashi" yani “zirvesi, çözümsüz, anlamsız” sözcüklerinin kısaltmasıdır. Yaoi manganın özelliği çoğunlukla iyi bilinen öykülerdeki erkek kahramanların eşcinsel aşkını anlatmasıdır. Ayrıca “shounenai” (“oğlan aşkı”) veya “shotacom” (“lolicom”’un tersi) olarak bilinir. Yaoi türü, gelişimi bakımından Batıdaki “slash” hayran kurgusuna benzerlik gösterir.

Yaoi az çok June dergisi ile, 80’lerin başında başladı. (Kesin konuşmak gerekirse, June bir 'tanbi-kei' dergisidir.) Bugün birkaç tane yaoi manga dergisi vardır; ancak basılmış yaoilerin büyük çoğunluğunu hala doujinshiler oluşturmaktadır. Shounen futbol mangası Kaptan Tsubasa’nın doujinshilerinin yaoinin büyümesinde büyük ölçüde pay sahibi olduğuna inanılmaktadır. Sonuçta Comiket’ten bir yöneticiye göre yaoi doujinshilerinin doyum noktasına ulaştığı düşünülse de, Comiket yaoi doujinshileriyle dolmuştur. Ana akım yayıncılar gekiga-konulu hanım çizgiromanlarının satışındaki düşüşü kapatmak için giderek yaoi antolojilerine yönelmektedir.

Nakajima Azusa (veya Masuyama Norie) yaoi/shounen ai türü üzerinde uzmanlaşmış önemli bir roman yazarı ve denemecidir.

Çeşitli bilgiler ekleyen aşağıdaki yazarlara teşekkürler..
Gene Fornario (genef@netcom.com) - seinen, G-pen
Christopher Fu (cf@catt.citri.edu.au) - manga (Malaysia)
ITO, Takayuki (yuki@is.s.u-tokyo.ac.jp) - 2dc, doujinshi, deforme
Tonghyun Kim (tkim@netcom.com) - manga (Korea)
Chih-Ping Kuo (kuo@seattleu.edu) - wuxia
Cynthia Ma (cynthia@wapiko.apana.org.au) - yaoi
David Mou (dmou@netcom.com) - wuxia, manga (Taiwan)
Miho Nishida (vray@cs2.cs.oki.co.jp)- shoujo
Naoki OSHIRO (oshiro@robotics.me.es.osaka-u.ac.jp) - assistant
Steve Pearl (starbuck@raven.cybercom.com) - japonisme
Crystal Poon (via SSOONG@ren.IR.Miami.EDU) - blood type
Kenichiro Tanaka (kt12+@andrew.cmu.edu)
Alex Wong - manga (Hong Kong)
Ishigami Yoshitaka (74110,223@compuserve.com)
Kunio Muto (s92458km@sfc.keio.ac.jp)
¡@Ryo "W2/JH1CUV" Shiroma (RSHIROMA@drew.edu)

Iain S bu dökümanın orijinal yazarıdır.

Yazının Türkçe çevirisi Realknight, Roland Nam, Ayşe Eyeshen , Ahmet Berke Kevser, Esra Gülsever, Yinyang, Mystic, Oxxide ve Cenk Karahan tarafından yapılmış Mystic, Realknight, Blue ve Alpin tarafından düzenlenmiştir. Çeviriye katkıda bulunmuşsanız ve çevirenler listesinde adınız yoksa lütfen bize hangi kısımları çevirdiğinizi belirten bir mail gönderin.